OGÓLNE ZARYSY BIBLII
(Ciąg dalszy z T.P. '71, 16)
BY USPRAWIEDLIWIĆ te zmiany zarzucał, on czterem Ewangelistom i Pawłowi błąd w ich pismach, twierdząc o sobie, iż posiada kwalifikacje, by poprawić je celem uzgodnienia ich z Prawdą i to na zasadzie Boskiego natchnienia. Twierdził on, że niektóre z tych rzekomych błędów w owych pismach były popełnione przez uczniów Apostołów. Korzystał on szczególnie z Ewangelii Łukasza, ponieważ była ona więcej Pawłowa niż wszystkie inne. Jednak nie ma wzmianki w Ewangelii Marcjona o używaniu niekanonicznej Ewangelii. Z tych faktów wynika, że Nowy Testament rzymskiej ecclesia (czyli Kościoła Rzymskiego) około 140 r. po Chr. był ten sam co około r. 200 po Chr.
Walentyn, największy z gnostyków, założył swą sektę w Rzymie w r. 140 po Chr., skąd rozszerzyła się ona na całe Rzymskie Imperium. W każdym prawie mieście tego Imperium stał gnostycki kościół Walentyna obok kościoła ortodoksyjnego. On nie postąpił tak jak Marcjan, który odrzucił Nowy Testament Kościoła i zastąpił go własnym falsyfikatem. On bowiem przyjął Nowy Testament Kościoła i starał się różnymi sposobami interpretacji czytać własne idee na tle prawdziwego Nowego Testamentu. Dla niego doktryna Jana o Logosie była specjalnie przydatna, jako podstawa jego doktryny o eonach. Głosił on bowiem, że Logos był pierwszy i największy ze wszystkich eonów, które miały być rzekomo duchowymi istotami, które Najwyższa Istota rzekomo stworzyła jako emanacja Swej własnej substancji. Ta teoria emanacji gnostyków leży u podstaw tej części doktryny trynitariańskiej, która głosi o wspólnej naturze Ojca i Syna. Walentyn i jego szkoła głosili, iż poza czterema Ewangeliami posiadają wiele tradycji składających się z pozabiblijnych powiedzeń i czynów naszego Pana i Apostołów, które używali w przypadku potrzeby w dyskusjach z ortodoksyjnymi poglądami i które umieścili oni w księdze zwanej Ewangelią Prawdy, a które były przeważnie ich własnym wymysłem. Wyrażali oni przy tym jednak wielkie zaufanie do naszego Nowego Testamentu jako źródła i zasady wiary. Jeden z czołowych zwolenników Walentyna, Heraklion, napisał komentarz do czterech Ewangelii. W pismach gnostyków tej szkoły znajdujemy cytaty z każdej księgi naszego Nowego Testamentu i odnośniki do każdej z nich, na które się oni powołują, a także napisali oni liczne komentarze do listów Pawła. Tak więc od 140 do 170 r. po Chr. gnostycy dają nam mocny dowód o kanoniczności Nowego Testamentu - dowód pochodzący od przeciwników!
Wielu ortodoksyjnych pisarzy z tego okresu daje nam dowody o kanoniczności różnych ksiąg Nowego Testamentu. Pasterz z Hermas np. porównuje Nowy Testament do krzesła, na którym odpoczywa Kościół, przy czym cztery nogi tego krzesła przedstawiają cztery Ewangelie, jako podstawę pism Nowego Testamentu, siedzenie zaś krzesła reprezentuje pisma Pawłowe, a oparcie krzesła jego siedem powszechnych listów i Objawienie. Dzieło Pasterza z Hermas zostało napisane pomiędzy 140 a 150 r. po Chr. Pierwsza Apologia Justyna Męczennika była napisana w r. 140 po Chr., a druga Apologia w r. 160 po Chr. Dzieła te odwołują się do czterech Ewangelii jako do Pamiętników Chrystusa napisanych przez Apostołów, tzn. Mateusza i Jana i ich uczniów, tzn. Marka i Łukasza. W tych Apologiach opisuje Justyn Męczennik wiele wydarzeń z Ewangelii, niektóre z nich nawet opisuje językiem Ewangelii i mówi on nam również o tym, że Ewangelie te były regularnie odczytywane w czasie nabożeństw w kościołach, jako część nabożeństwa. W Apologiach tych i w innych swoich pismach Justyn powołuje się na Dzieje Apostolskie i cytuje niektóre z Listów, choć w małym stopniu, gdyż treść ich nie nadawała się do Apologii dla chrześcijan skierowanych do rzymskiego cesarza, Antoninusa Piusa (138-161 r. po Chr.). Odwoływał się on w swym Dialogu do Objawienia, jako do pisma Jana, prawdziwego i wzniosłego proroctwa. Arystydes, ateński filozof napisał swoją Apologię około 145 r. po Chr. skierowaną do tego samego cesarza. Zawiera ona też pewne aluzje do tekstów Nowego Testamentu. Niektórzy mniemają, że Diatessaron Tacjana odnosi się do okresu pomiędzy 140 a 170 r. po Chr., specjalnie zaś do r. 160 po Chr.; inni jednak twierdzą, że do lat 170-180, dlatego też myśmy traktowali to dzieło jako odnoszące się do lat 170-180 po Chr. Jednakże fakt, że Tacjan stworzył syntetyczną całość z czterech Ewangelii nawet późno w latach 170-180 - które to dzieło, tak jak Diatessaron, było przez stulecia używane w kościołach w czasie nabożeństwa zamiast czterech Ewangelii, ponieważ dawało bardziej szczegółowy opis faktów niż każda z Ewangelii z osobna - świadczy o tym, iż wpierw cztery Ewangelie były używane w czasie nabożeństw w kościołach.
DOWODY OD ROKU 90 DO 140 PO CHRYSTUSIE
Wreszcie przystępujemy do podania dowodów kanoniczności Nowego Testamentu za okres od 90 do 140 r. po Chr. Ceryntus, pierwszy z gnostyków, zasłynął pomiędzy r. 70 a r. 100 po Chr. i on to jako oponent Prawdy z powodu swoich gnostycznych błędów przyczynił się częściowo do napisania przez Jana Ewangelii i jego pierwszego listu, ponieważ doktryna Jana o Logosie jest obaleniem doktryny Ceryntusa o eonach. Żadne z pism Ceryntusa nie zachowało się, lecz Ireneusz, uczeń Polikarpa, który był specjalnym pomocnikiem Jana od roku 80 po Chr., a po jego śmierci był członkiem gwiezdnym, podobnie jak Ireneusz, mówi nam opierając się na autorytecie Polikarpa, że Ceryntus uznawał napisanie przez Jana czwartej Ewangelii, ale twierdził, że Jan sfałszował jej treść i wolał on Ewangelię Marka od Ewangelii Jana. Basilades, który po Walentynie był największym z gnostyków, używał w r. 125 po Chr. czterech Ewangelii specjalnie zaś Św. Jana. Głosił on, że wierzy w Nowy Testament, tylko, że tak jak Walentyn i jego szkoła, błędnie go interpretował, używając również rzekomych tradycji jako dowodów dla swych poglądów, dla których na podstawie egzegezy nie mógł w żaden sposób znaleźć potwierdzenia w Nowym Testamencie. Jego zwolennicy wyznawali te same poglądy długo jeszcze po 125 r. po Chr. Tak więc, są pewne dowody, jeśli chodzi o kanoniczność Nowego Testamentu, pochodzące od heretyków pomiędzy rokiem 90 a 140 po Chr. Również istnieją dowody w tej sprawie u ortodoksyjnych pisarzy tego okresu. Łączy się z tym dowód Papiasa, który był uczniem Jana i Polikarpa, a który to dowód został już powyżej wspomniany jako należący do r. 125 po Chr. Mówi on nam bowiem, że w Efezie i okolicy nie tylko była czytana Ewangelia Jana, lecz również i Ewangelia Marka: Didache najstarszy kościelny podręcznik datujący się z r. 112 po Chr. cytuje z Nowego Testamentu i czyni wzmiankę o różnych pismach Nowego Testamentu, nazywając je Boskim Pismem. To samo dotyczy pisma zwanego Listem Barnabasza, które błędnie było przypisywane Barnabaszowi z Nowego Testamentu, a które pochodzi z r. 120 po Chr.
W prawdziwych listach Ignacjusza, współczesnego Janowi, który zginął śmiercią męczeńską w r. 108 lub 115 po Chr. liczne są cytaty i aluzje z Ewangelii i listów Św. Pawła i Jana, które Ignacjusz uważa za Pismo Święte, a więc za kanoniczne. Mamy też list Polikarpa do Filipian, napisany bezpośrednio po śmierci Ignacjusza, a więc w roku 108 albo 115 po Chr., a który zawiera wiele cytat z Ewangelii i z listów Pawła i Jana. Polikarp powiedział Ireneuszowi, zgodnie z jego świadectwem, że cztery Ewangelie pochodzą od czterech Ewangelistów i że Jan napisał Objawienie. Poświęcenie się Polikarpa w r. 70 po Chr. i poświęcenie się Ignacjusza jeszcze wcześniej sprawia, że są oni bardzo wartościowymi świadkami w sprawie naszego przedmiotu, gdyż łączą nas oni bezpośrednio z samymi Apostołami. Jeszcze bliższym świadkiem jest Klemens z Rzymu, który jest Klemensem z listu do Filipensów 4:3; on w r. 97 po Chr. jako sekretarz Kościoła Rzymskiego napisał dwa listy do Koryntian. W tych listach wspomina on o dwóch listach Św. Pawła do Koryntian i cytuje z wielu części Nowego Testamentu jako z natchnionego Pisma. Sposób, w jaki ci trzej świadkowie cytują i odwołują się do różnych pism Nowego Testamentu, szczególnie zaś do czterech Ewangelii i 13 listów Pawła wskazuje, że wiele zborów, do których oni pisali, znały te pisma. Oni również zapewniają te kościoły, do których razem z Pawłem pisali, że sława ich wśród innych kościołów była głównie oparta na fakcie, że Paweł do nich pisał listy, które były podawane wszędzie jako natchnione. Polikarp zachęcał szczególnie Filipian, by czytali list Pawła do nich pisany jako specjalnie budujący. Odwołuje się on do listu do Filipian i do listów do Tesalończyków jako mających znaczenie dla wszystkich Macedończyków; to samo czynił Klemens. Podobnie jak kuretoriański fragmentaryczny kanon, Klemens również umieszczał 1 i 2 list do Koryntian przed listem do Rzymian, Polikarp zaś umieszczał 112 list do Tesalończyków przed listem do Filipian w porządku listów Pawłowych. Było tak zazwyczaj czynione i tak się również działo w czwartym i piątym wieku po Chr. jak świadczą o tym pisma Tertuliana w manuskrypcie z piątego wieku, w Ambrozjasterze, Augustynie Kasjodorusie, w niektórych dawnych wydaniach Wulgaty, w niektórych greckich kursywach i w najstarszym syryjskim kanonie.
Rozpowszechnienie listów Pawłowych wśród kościołów, o których świadczą Klemens, Polikarp i Ignacjusz, było proponowane przez samego Pawła (do Kol. 4:16), a co - jak to można zauważyć - jest również potwierdzone w 2 liście Piotra 3:15, 16. W związku z tym widzimy, że w pierwszym wieku 13 listów Pawłowych było zebranych razem w jedną księgę i przekazywanych kolejno do czytania kościołom, przy czym porządek tych listów był odmienny od naszego. Piotr w swym 2 liście 3:15 w przeciwstawieniu do w. 16 odwołuje się do listu do Żydów. 2 list Piotra był pisany do Żydów Chrześcijan, których on w w. 15 odsyła do listu Pawła pisanego do nich, gdyż wiemy, że nie było innego listu Pawła pisanego do nich. Stąd mamy natchniony dowód Pawłowego autorstwa listu do Żydów. Nazwa Ewangelia w zastosowaniu do czterech Ewangelii występuje w "Didache" (nauki 12 Apostołów około roku 112 po Chr.) i u Ignacjusza (108 albo 115 r. po Chr.), a to wskazuje, że bardzo wcześnie cztery Ewangelie były zebrane jako jeden zbiór. Zaś wniosek, że ten termin był w taki sposób rozumiany dowodzi, że te cztery księgi na początku drugiego stulecia były odczytywane jako Pismo w kościołach. Wśród licznych cytat w literaturze okresu 95-140 r. po Chr. podawanych jako pochodzące z Ewangelii, tylko cztery nie można dowieść, by pochodziły z naszych czterech Ewangelii. Historia, że Jan dodał swą Ewangelię jako dodatek do trzech innych, łącząc je potem razem w jedną księgę by mogły być odczytywane w zgromadzeniach wydaje się prawdopodobna, zwłaszcza wobec faktu, że jest ona dodatkiem uzupełniającym trzy Synoptyczne Ewangelie, że Papias, uczeń Jana, mówi nam o tym i że Ewangelia Jana była przeznaczona do takiego użytku (Jana 19:35; 20:31). Dwa ostatnie wiersze Jana (21:24, 25), które są we wszystkich naszych rękopisach tej Ewangelii, nie były napisane przez Jana, którego Ewangelia kończy się na wierszu 23. Wydaje się, że wiersz 24 był dodany przez podwładnych starszych ("wiemy"), a w. 25 przez przewodniczącego starszego ("ja przypuszczam"; w Biblii polskiej czytamy: "tuszę") Kościoła w Efezie jako ich zaświadczenie (coś w rodzaju notarialnego potwierdzenia) prawdziwości tej Ewangelii, gdy wysyłali oni ją do innych kościołów. Wiemy bowiem, że Jan nigdy nie mówi o sobie w Ewangelii w pierwszej osobie "ja" lub "my", ale zawsze w trzeciej jako o "uczniu, którego miłował Jezus", lub o "innym uczniu" itd. Jeśli to jest prawdą, to mamy potwierdzenie prawdziwości Ewangelii Jana formalnie uczynione około 90 r. po Chr., tzn. w roku, w którym ona została napisana, bo naturalnie jej rozpowszechnienie rozpoczęło się bardzo prędko po jej napisaniu. Wreszcie, przedstawiamy fakt, że około trzy lata temu (tj. około 1936 r). Muzeum Brytyjskie ujawniło fragment papirusu zawierającego wiele wierszy z Ewangelii Jana, pisanych pismem, które - jak twierdzą archeologowie - nie było używane po r. 110 po Chr. Ten fragment więc mógł być częścią oryginalnego manuskryptu Ewangelii Jana. Jeśli nie był, to prawdopodobnie był kopią zrobioną wkrótce po jej napisaniu. Na tym zamykamy naszą dyskusję na temat pozabiblijnych i prawie współczesnych dowodów o kanoniczności Nowego Testamentu, a z nią również zamykamy naszą dyskusję na temat kanoniczności ksiąg Biblii w nadziei, że dyskusja ta była pożyteczna dla umysłu i serca dowodząc, że 39 ksiąg Starego Testamentu i 27 ksiąg Nowego Testamentu są przez Boga poświadczonymi księgami Biblii.
TP ’71, 54-56.