Jej figury retoryczne: antytezy i epigramaty
Posłuchaj lub pobierz mp3:
Kolejna figura retoryczna jaką krótko omówimy to antyteza, przy pomocy której dokonuje się mocnych kontrastów. Właściwie użyta, jest literacką ozdobą.
Jezus był mistrzem antytezy. Wiele antytez pojawia się w Jego krytyce nauczonych w Piśmie i faryzeuszy w ewangelii Mateusza rozdziale 23. Oskarża ich, że wiążą ciężkie brzemiona na ludzkich ramionach, lecz nie chcą ruszyć ich ani jednym swym palcem (werset 4: „Wiążą ciężary wielkie i nie do uniesienia i kładą je ludziom na ramiona, lecz sami palcem ruszyć ich nie chcą”); obchodzą ziemię i morze, by uczynić jednego prozelitę, po czym czynią go dwa razy bardziej synem gehenny niż są sami (werset 15: „Biada wam, uczeni w Piśmie i faryzeusze, obłudnicy, że obchodzicie morze i stały ląd, aby uczynić jednego, nowonawróconego; a gdy się nim stanie, czynicie go synem gehenny dwakroć bardziej niż wy”); dają dziesięcinę z najmniejszych nasion, lecz pomijają najpoważniejsze rzeczy Zakonu, sąd [czyli prawdę], miłosierdzie i wiarę (werset 23: „Biada wam, obłudni nauczyciele Pisma i faryzeusze, bo dajecie dziesięcinę z mięty, kopru i kminku, a zaniedbujecie to, co najważniejsze w Prawie: sprawiedliwość, miłosierdzie i wiarę. To trzeba zachować i tamtego nie opuszczać”); przecedzają komara ze swych kielichów, a połykają wielbłąda (werset 24: „Wodzowie ślepi, którzy przecedzacie komara, a wielbłąda połykacie”); oczyszczają rzeczy zewnętrzne, lecz serce pozostawiają nieczyste (wersety 25 i 26: „(25) Biada wam, obłudni nauczyciele Pisma i faryzeusze, bo oczyszczacie zewnętrzną stronę kielicha i misy, a wewnątrz pełno w nich zdzierstwa i chciwości. (26) Faryzeuszu ślepy! Oczyść najpierw wnętrze kielicha, a jego strona zewnętrzna także stanie się czysta”); są piękni na zewnątrz, lecz zgnili wewnątrz, niczym bielone groby (wersety 27 i 28: „(27) Biada wam, obłudni nauczyciele Pisma i faryzeusze, bo jesteście podobni do pobielonych grobów, które z zewnątrz wyglądają pięknie, ale wewnątrz są pełne trupich kości i zgnilizny. (28) Tak i wy z zewnątrz wydajecie się ludziom sprawiedliwi, ale wewnątrz jesteście pełni obłudy i nieprawości”); ozdabiają groby proroków, których ich ojcowie zabili, a zamordowali największego ze wszystkich proroków – Syna Bożego (wersety 29-35 – z uwagi na oszczędność miejsca nie cytujemy).
Piękne antytezy zawarte w porównaniach z ewangelii Mateusza rozdziału 10 wersetu 16, są niedoścignione: „Oto ja was posyłam jak owce między wilki. Bądźcie więc roztropni jak węże i niewinni jak gołębice”.
Jakże często Bóg używa antytez, kontrastując Swą łaskawość wobec Izraela z brakiem jego reakcji. Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel, Ozeasz, Amos i pozostali prorocy nie szczędzą takich antytez. Najbardziej obfituje w nie jednak księga Przypowieści. Odnotujmy chociażby liczne antytezy w Przypowieściach Salomonowych rozdziale 10, jako przykłady wielu spośród obecnych w tej księdze: mądry syn i zadowolony/radosny ojciec; głupi syn i smutna/strapiona matka (werset 1: „Mądry syn jest radością ojca, zmartwieniem dla matki – syn niemądry”); niekorzystna bezbożność, zbawienna sprawiedliwość (werset 2: „Niegodziwie zgromadzone skarby nie przynoszą pożytku, ale sprawiedliwość ratuje od śmierci”); błogosławieństwo Pana dla sprawiedliwych, Jego kary dla złych (werset 3: „WIEKUISTY nie pozwala łaknąć duszy sprawiedliwego, lecz odtrąca żądzę niegodziwych”); lenistwo zubaża, pracowitość ubogaca (werset 4: „Leniwa dłoń sprowadza ubóstwo, natomiast ręka pracowitych wzbogaca”); korzyści człowieka, który wykorzystuje swe możliwości, a niekorzyści tego, który je zaniedbuje (werset 5: „Kto gromadzi w lecie, jest synem rozumnym, lecz syn, który przesypia żniwa, wstyd przynosi”); dobrobyt dla sprawiedliwych, nieszczęście dla bezbożnych (werset 6: „Nad głową prawego jest błogosławieństwo, a w ustach przewrotnego gwałt się kryje”); błogość pamięci o sprawiedliwych, niemiłe wspomnienia o bezbożnych (werset 7: „Błogosławiona jest pamięć o prawym, ale ginie imię bezbożnego”); sprawiedliwi trwają, źli upadają (werset 8: „Kto jest mądry, przyjmuje przykazanie, a wargi głupca prowadzą go do zguby”); i tak aż do końca tego rozdziału, po którym następują kolejne, wypełnione wersetami z antytezami. Antytezy te z pewnością wielce podnoszą siłę i wartość literackości Biblii.
Biblia obfituje także w epigramaty, które są krótkimi wypowiedziami o moralizatorskim zabarwieniu. Księga Przypowieści Salomonowych jest najlepszą ilustracją tej figury retorycznej. Nie musimy przytaczać żadnych dodatkowych ilustracji poza stwierdzeniem, że mowy Chrystusa, szczególnie Jego dwa największe kazania (ewangelia Mateusza rozdziały 5-7 oraz ewangelia Jana rozdziały 13-17), a także napomnienia listów apostolskich pełne są epigramatów.