Jej figury retoryczne: synekdocha
Posłuchaj lub pobierz mp3:
Synekdocha to figura retoryczna (środek językowy) w dużym stopniu podobna do metonimii, lecz różni się od niej tym, że nie zastępuje się w niej jednej nazwy inną, lecz jedną część danego czegoś odnosi do całości tego czegoś lub całość czegoś do jednej części tego czegoś.
Mówimy na przykład: „wsiądę za kółko i przyjadę do ciebie” – gdy mamy na myśli samochód, część zastępuje całość. Mówimy też: „naród polski wybrał go na prezydenta” – gdy w rzeczywistości wyboru tego dokonała tylko większa część głosujących spośród narodu polskiego. Tak więc kiedykolwiek część zastępuje całość lub całość zastępuje część, używamy czegoś, co jest nazywane synekdochą.
Oto biblijne przykłady, w których całość występuje w znaczeniu części:
- 1 Mojżeszowa rozdział 6 werset 12 mówi: „Gdy Bóg widział, iż ziemia jest skażona, że wszyscy ludzie postępują na ziemi niegodziwie”. Jest to prawdziwe o wszystkich z wyjątkiem Noego i siedmiu członków jego rodziny.
- ewangelia Mateusza rozdział 3 werset 5 to kolejna wspaniała ilustracja użycia synekdochy, gdzie całość występuje zamiast części: „Wtedy przychodziła do niego Jerozolima [przy okazji jest tu też metonimia, w znaczeniu pojemnika (miasta Jerozolimy) zamiast rzeczy w nim zawartej (mieszkańców Jerozolimy)] oraz cała Judea [również metonimia: pojemnik (region geograficzny) zamiast rzeczy w niej zawartej (mieszkańców tego regionu)] i cała okolica nadjordańska” [kolejna metonimia, w której jest użyty pojemnik (okolica nadjordańska) zamiast rzeczy w nim zawartej (jej mieszkańców)]. Synekdocha polega tu na tym, że tak naprawdę nie wszyscy, lecz wielu mieszkańców tych regionów przychodziło do Jana Chrzciciela.
Następne przykłady używają synekdochy w znaczeniu części zamiast całości:
- 1 Mojżeszowa rozdział 3 werset 19: „(…) Bo z prochu jesteś i do prochu wrócisz” [w rzeczywistości Adam był nie tylko prochem: był osobą, która składała się z ciała (prochu) oraz zasady życia – 1 Mojżeszowa rozdział 2 werset 7: „Stworzył tedy Pan Bóg człowieka z prochu ziemi, i natchnął w oblicze jego dech żywota. I stał się człowiek duszą żyjącą.”].
- ewangelia Mateusza rozdział 6 werset 11: „Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj”. Chleb reprezentuje tutaj także wszystko to, czego potrzebujemy dla podtrzymania naszego życia doczesnego i duchowego.
- ewangelia Mateusza rozdział 27 werset 4: gdy Judasz potwierdził niewinność naszego Pana, nie odniósł się do Niego przy użyciu wyrażenia oznaczającego literalnie całego Jezusa, lecz przy użyciu wyrażenia, które mówiło tylko o Jego części: „i rzekł: Zgrzeszyłem, wydając krew niewinną (…)”.
Przykłady te wystarczą jako ilustracja i dowód tego, że Biblia między innymi używa figury/środka literackiego synekdochy jako elementu swej literackości.