Zakończywszy analizę czterech wyższych pierwszorzędnych cech – łask/zalet charakteru Boga, oraz ich relacji wzajemnie wobec siebie i wobec innych cech Jego charakteru, myślimy, że będzie właściwą rzeczą podać kilka wyjaśnień na temat rzędów cech/przymiotów Boskiego charakteru – a to w celu ich lepszego zrozumienia i oceny.

Przymioty/cechy charakteru Boga są same w sobie bardziej wzniosłe i godne oceny niż cechy Jego istoty (o których powiemy za jakiś czas w innej serii) i w naszych relacjach z Bogiem w większym stopniu przepełniają nas radością, pokojem i zadowoleniem. Zajmują też w Słowie Bożym i Jego dziełach więcej miejsca niż przymioty/cechy Jego istoty – przy ich rozważaniu warto zwrócić szczególną uwagę na słowa Pana do Mojżesza: „Zdejmij sandały z nóg, gdyż miejsce, na którym stoisz, jest ziemią świętą” (2 Mojżeszowa rozdział 3 werset 5). Obyśmy więc podchodzili do naszych zastanowień nad tym tematem z czcią, wiarą i miłością, tak by okazała się ona bardzo obfitym błogosławieństwem, którego wszyscy pragniemy.

Bóg posiada trzy rzędy cech/przymiotów charakteru odpowiadających naszym trzem rzędom cech/przymiotów charakteru, a równoległość ta wynika z tego, że członkowie Kościoła, jako „Nowe Stworzenia”, stanowili umysłowy, moralny i religijny obraz Boga. Można więc nazwać je pierwszorzędnymi, drugorzędnymi i trzeciorzędnymi zaletami lub łaskami. Tak jak my, Bóg posiada wiele uczuć, z których każde ma swój własny oddzielny organ wyrazu, np. stanowczość, stałość, duchowość, wojowniczość, skrytość, spokój, samoocenę itp. Łaski/zalety – czyli cechy lub przymioty charakteru rozwijamy przez używanie naszych organów uczuciowych (słowem „organ” określamy odpowiedni obszar w mózgu, który jest odpowiedzialny za działanie danej cechy charakteru).

Te cechy, które są bezpośrednim rezultatem używania naszych organów uczuciowych, są cechami – łaskami/zaletami pierwszorzędnymi. Używając na przykład organu duchowości, rozwijamy wiarę; używając organu stanowczości, rozwijamy samokontrolę; używając organu stałości, tworzymy cierpliwość itd. Naturalne działanie jakiegokolwiek organu uczuciowego tworzy jako jego pierwszorzędny efekt zaletę/łaskę, która odpowiada temu organowi uczuciowemu. Z tego właśnie powodu zaletą/łaskę wytworzoną przez bezpośrednie działanie organu uczuciowego nazywamy cechą pierwszorzędną. Tak więc cechy – łaski/zalety pierwszorzędne definiujemy jako cechy powstałe przez bezpośrednie używanie organów uczuciowych.

Cechy pierwszorzędne są dwojakiego rodzaju – wyższe i niższe. Wyższe cechy/przymioty pierwszorzędne to te, które powinny kontrolować nasze wszystkie pozostałe zalety/łaski, tzn. niższe pierwszorzędne, drugorzędne i trzeciorzędne. Wyższe pierwszorzędne łaski/zalety to wiara, nadzieja, samokontrola, cierpliwość, pobożność, miłość braterska i miłość bezinteresowna (więcej na ten temat pisaliśmy w 3 odcinku niniejszej serii). Ich cechą szczególną, różniącą je od cech niższych pierwszorzędnych, jest także to, że ich nigdy nie może być „za dużo” – jakkolwiek bardzo mielibyśmy którąkolwiek z nich rozwiniętą, to tylko doda piękna naszemu charakterowi, a nigdy mu nie zaszkodzi.

A oto niektóre z niższych łask/zalet pierwszorzędnych: pewność siebie, godność, atrakcyjność, spokój, obronność, agresywność, taktowność, przezorność itd. Tym niższym pierwszorzędnym łaskom/zaletom nie można pozwolić na dominację nad nami, w przeciwnym razie wytworzą przeciwieństwa łask/zalet, np. dominacja pewności siebie wytworzy samowystarczalność; dominacja godności wytworzy arogancję i samouwielbienie; dominacja atrakcyjności wytworzy w nas ostentacyjność i próżność; dominacja spokoju wytworzy lenistwo; dominacja obronności wytworzy swarliwość/kłótliwość; dominacja agresywności wytworzy okrucieństwo; dominacja taktowności wytworzy hipokryzję; a dominacja przezorności wytworzy zachłanność. Niższe pierwszorzędne łaski/zalety mogą dokonać wiele dobrego, jeśli są kontrolowane przez wyższe pierwszorzędne łaski/zalety. Tak więc nie powinny one dominować, lecz pozostawać pod kontrolą wyższych łask/zalet pierwszorzędnych.

Dla jasności obrazu podamy kilka wyjaśnień na temat drugorzędnych i trzeciorzędnych cech/przymiotów. Ich nazwy (drugorzędne/trzeciorzędne) nie oznaczają, że są mniej wartościowe, lecz odnoszą się do sposobu w jaki one powstają. Łaski/zalety drugorzędne nie posiadają własnych, oddzielnych organów uczuciowych, przez używanie których się rozwijają. Gdyby tak było, nie byłyby łaskami/zaletami drugorzędnymi, lecz pierwszorzędnymi. Powstają one natomiast wtedy, gdy cechy pierwszorzędne, szczególnie te wyższe, tłumią wysiłki niższych organów uczuciowych do rządzenia nami. I tak: gdy wyższe pierwszorzędne łaski/zalety tłumią wysiłki samooceny do rządzenia nami, powstaje pokora; gdy tłumią wysiłki spokoju, rozwijają pracowitość; gdy tłumią wysiłki wojowniczości, tworzą nieskwapliwość; gdy tłumią wysiłki niszczycielskości, rozwijają powściągliwość, przebaczenie itp. Tak więc cechy drugorzędne w mniejszym lub większym stopniu są „negatywne”, ponieważ nie powstają jako naturalny efekt organu uczuciowego, lecz tylko wtedy, gdy inne łaski/zalety zmuszają niższe organy uczuciowe do bierności, jeśli chodzi o sprawowanie kontroli nad naszym postępowaniem.

Cechy trzeciorzędne w następujący sposób różnią się od cech pierwszorzędnych: podczas gdy cechy pierwszorzędne są bezpośrednim rezultatem działania wyższych organów uczuciowych jako takich lub niższych pierwszorzędnych organów uczuciowych jako takich, a nigdy połączenia wyższych i niższych w celu wytworzenia łask/zalet pierwszorzędnych, każda cecha trzeciorzędna jest rezultatem połączenia jednego lub większej liczby wyższych i niższych organów uczuciowych i łask drugorzędnych.

Na przykład: wiara, łaska/zaleta wyższa pierwszorzędna, powstaje w wyniku działania uczuciowego organu duchowości; taktowność, łaska/zaleta niższa pierwszorzędna, rozwija się w wyniku działania organu uczuciowego skrytości. Chociaż tak jak w przypadku wyższych pierwszorzędnych łask/zalet pobożności, miłości braterskiej [philadelphia/philia] i miłości bezinteresownej [agape] występuje połączenie działania wyższych organów uczuciowych, to jednak wyższe pierwszorzędne cechy nie są zaletami powstającymi przez połączenie działania wyższych i niższych organów uczuciowych. Jednak gorliwość, łaska/zaleta trzeciorzędna, powstaje ze wspólnego działania wyższych pierwszorzędnych łask/zalet: wiary, nadziei, pobożności, miłości braterskiej i bezinteresownej, niższych pierwszorzędnych łask/zalet: agresywności i przedsiębiorczości oraz drugorzędnych łask/zalet: samoofiary, pracowitości i odwagi.

Tak więc cechy trzeciorzędne powstają w wyniku wspólnego działania wyższych i niższych organów uczuciowych oraz łask/zalet drugorzędnych. Tym właśnie różnią się one zarówno od łask/zalet pierwszorzędnych, jak i drugorzędnych, przy czym te drugie nie posiadają bezpośrednich organów jako swych środków wyrazu.

Myślimy też, że warto będzie przypomnieć, iż jeżeli motywem/podstawą/pobudką/intencją powodującą zadziałanie danej cechy była sprawiedliwość (miłość obowiązkowa), to daną cechę nazywamy zaletą (np. zaletą wytrwałości), natomiast jeśli motywem/podstawą/pobudką/intencją powodującą zadziałanie danej cechy była miłość (bezinteresowna/dobroczynność), to daną cechę nazywamy łaską (np. łaską wytrwałości).

Powyższe wyjaśnienia na temat trzech rzędów cech charakteru w członkach Kościoła jako „Nowych Stworzeniach” (i w pewnym mniej lub bardziej skażonym stopniu także i w każdym innym człowieku) miały na celu umożliwienie lepszego zrozumienia i oceny tych trzech rzędów cech/przymiotów charakteru Boga. Powodem, dla którego służą nam one pomocą, jest fakt, że także i my w trakcie naszego chrześcijańskiego rozwoju stajemy się obrazem Boga w cechach charakteru. Jeśli będziemy wierni, ostatecznie staniemy się doskonałym obrazem Jego charakteru na ludzkim poziomie istnienia. Dlatego zrozumienie i ocena naszych łask/zalet pozwala nam lepiej zrozumieć i ocenić Boskie cechy charakteru.

Kończymy więc niniejszym część odnośnie wyższych pierwszorzędnych cech charakteru Boga, a następnym razem rozpoczniemy rozważanie niższych pierwszorzędnych cech charakteru Boga.